(2018)

Het valt me op dat de aanleiding van de financiële crisis van 2007-2009 wel bekend is, maar de reden waarom het nou zo erg was, bijna niet. Ik zal kort proberen uit te leggen wat er misging, grotendeels gebaseerd op ‘The Big Short’ van Michael Lewis. Mocht je de film gezien hebben: het boek was niet zozeer beter, maar wel inhoudelijker.

Het uitgangspunt was best okay

In de Verenigde Staten besloot men dat het kopen van huizen gestimuleerd moest worden. Huiseigenaren passen beter op hun woning en omgeving dan huurders, een vrij algemeen aanvaarde realiteit. Dat leidde tot het versoepelen van de regels voor verstrekkers van hypotheken.

Lakse banken

Vervolgens werden er veel te gemakkelijk hypotheken verstrekt aan mensen die het eigenlijk niet konden betalen. Er waren, in het extreme geval, mensen die minimumloon verdienden, die vervolgens vijf huizen als investering hadden gekocht, zonder dat de bank daar moeilijk over deed.

Waarom niet? Banken kregen een provisie per verschafte hypotheek en verkochten vervolgens meteen de hypotheken aan een investeerder door – zonder medeweten van de klant. Het was daardoor niet langer het probleem van de bank of de hypotheek wel of niet afgelost ging worden.

Bundels krijgen betere beoordelingen

De investeerders bundelden vervolgens heel veel van dit soort hypotheken in één pakket, samen met een aantal goede hypotheken. Hun argument was dat hoewel er slechte hypotheken tussen zaten, de kans dat al die hypotheken niet afbetaald werden vrij klein was. Daardoor kreeg het pakket gemiddeld een betere beoordeling dan het zou krijgen als het om losse hypotheken zou gaan.

Financiële beoordelingen, van o.a. dit soort pakketten, worden door op papier onafhankelijke organisaties gedaan (b.v. Fitch of Standard & Poor). Zij verdienen aan het afgeven van die beoordelingen. Hier werken vaak de wat minder getalenteerde financiële medewerkers, want je verdient er beduidend minder dan bij andere financiële instellingen. Het is onduidelijk of deze medewerkers doorhadden hoe hoog de percentages van slechte hypotheken in die pakketten waren. Ze kregen niet genoeg tijd om de werkelijke kwaliteit van de pakketten te achterhalen. Hun modellen gingen ervan uit dat hooguit 20-30% slecht was, terwijl de werkelijke percentages rond de 60-80% lagen.

Financiële beoordelingen zijn een beetje vreemd, maar versimpeld: C is slecht, B is okay, A is goed, en AAA is het beste. De pakketten waren eigenlijk een C, maar kregen meestal een B of hoger. Vervolgens werd er een pakket gemaakt van die B pakketten en weer opnieuw beoordeeld, nu kregen die pakketten een AA of zelfs AAA status. Een pakket met daarin duizenden slechte hypotheken werd nu verkocht als even stabiel als een staatsobligatie van de Nederlandse overheid.

Zo’n pakket heeft een eigen beheerder, maar die had financieel geen belang bij de kwaliteit van het pakket. Wel bij hoe snel en vaak het pakket verkocht werd. Bij elke verkoop kreeg de beheerder een bonus.

Vanwege die geweldige AAA-beoordeling waren deze pakketten zeer populair bij banken en pensioenfondsen.

Een recept voor een ramp

Als laatste: in veel Amerikaanse staten mag je afstand doen van je huis en daarmee ben je ook van je hypotheek af. De bank wordt dan de eigenaar van je oude huis. Daardoor is de drempel een stuk lager om je hypotheek op te blazen.

Je voelt het al aankomen: dit gaat mis. Maar als dit voorgaande het hele probleem was geweest, dan was het spatten van de huizenbubbel te overzien geweest. Ja, een aantal banken waren omgevallen en een flink aantal mensen waren hun huis kwijtgeraakt of failliet verklaard. Maar niets vergeleken bij wat de grootste financiële ramp sinds jaren ‘30 was. Wat was daar de reden voor?

Deviraten: Everything is a copy of a copy.

Deviraten.

Deviraten zijn afgeleide producten. Voorbeeldje: Ik heb een huis en ik sluit een brandverzekering af. Als mijn huis afbrandt, dan moet de verzekeraar mij betalen en ik betaal daar maandelijks een klein bedrag voor, gebaseerd op hoe ontvlambaar de verzekeraar inschat dat mijn huis is. Tot zover een normale gang van zaken.

Maar bij deviraten gaat iemand anders ook brandverzekeringen verkopen van mijn huis (dat is een deviraat, een afgeleide). Dit kan zonder enig beraad met mij of de verzekeraar, wij staan hier compleet los van. De verkoper gaat op zoek naar iemand anders die daar wel oren naar heeft. Eigenlijk een soort gokken: zolang mijn huis niet afbrandt, dan moet de koper van het deviraat maandelijks een klein bedrag overmaken naar de verkoper van het deviraat. Als mijn huis wel afbrandt, dan keert de verkoper een groot bedrag uit.

De verkoper kan oneindig keer zo’n deviraat verkopen, zolang hij maar een nieuwe koper kan vinden. Zo verdient de verkoper maandelijks een heel leuk bedrag, van al die kleine bedragen samen. Het voelt als gratis geld.

Totdat mijn huis afbrandt. Ineens moet de verkoper alle (duizenden, miljoenen?) kopers van die deviraten dat grote bedrag uitbetalen. En dat kan de verkoper meestal helemaal niet, waardoor vervolgens die deviraten waardeloos worden.

Dit is wat er gebeurd is. En mijn huis bleek een zeer ontvlambaar huis (want pakketten vol slechte hypotheken) ondanks dat het een enorm goed brandveilig keurmerk had (de AAA-beoordeling).

Dit maakte van een flinke crisis een enorme crisis die het hele systeem in elkaar kon laten klappen.

De grootste schurken

Iedereen die onderdeel van de keten was, heeft schuld aan de financiële crisis: De overheid, de mensen die hypotheken afnamen, de hypotheekverstrekkers, de investeerders, de beheerders, de beoordeelaars en de verzekeraars. Maar de meeste schuld kwam bij de investeringsbanken te liggen. Waarom?

Beste voorbeeld is Goldman Sachs, de grootste investeringsbank van de VS, waar het toptalent van de financiële wereld werkt. GS was enthousiast koper van pakketten en deviraten, tot een afdeling er zelf achter kwam wat er werkelijk aan de hand was. In plaats van deze kennis te delen, hielden ze het voor zich. Ook hun eigen klanten lieten ze compleet in het duister en verkochten ze nog steeds pakketten en deviraten, wetende hoe slecht die producten waren. Aan de ene kant verkochten ze dus aan elke sukkel die ze konden vinden (b.v. ABN Amro, een belangrijke reden waarom die bank destijds is omgevallen), aan de andere kant zetten ze hun eigen geld in op het instorten van de markt.

Pop, zei de bubbel

Toen de huizenbubbel popte, omdat er steeds meer mensen hun hypotheek niet konden betalen, kwam de hele wereld achter de waarheid. Eerst langzaam en toen snel. Pakketten en hun deviraten werden binnen mum van tijd zo goed als waardeloos en banken en pensioenfondsen hadden wereldwijd voor triljoenen op de boeken staan. Geen enkele bank vertrouwde elkaar meer, want ze wisten dat ze allemaal in de problemen zaten – met uitzondering van Goldman Sachs. Het gevolg: grote banken begonnen om te vallen door het gebrek aan kapitaal, vanwege het gebrek aan vertrouwen en dat bracht het complete wereldwijde financiële systeem in gevaar.

In de VS (en andere landen) sprong de regering in met enorme hoeveelheden overheidsgeld, waarmee het ergste werd voorkomen, door te zorgen dat er weer voldoende kapitaal in het systeem gepompt werd, de grootste verliezers op te kopen, en zo het vertrouwen in het systeem voldoende te herstellen. Daarna volgde nog allerlei maatregelen en ontwikkelingen, maar dit ging over de oorzaak, dus ik wil gaan afluiten.

Volgende keer beter?

Dus ja, menselijke hebzucht en het afschuiven van risico was het probleem, maar sommige hadden meer schuld dan anderen. En we hebben er blijkbaar niet veel van geleerd. Goldman Sachs is nog steeds een populaire bank. De regels zijn in de VS alweer versoepeld: de regel dat een financiële raadgever de klant niet mag duperen is teruggedraaid en middelgrote banken hebben versoepelde boekhoudregels gekregen. En er komen weer financiële producten op de markt, waaronder deviraten, die zo complex zijn dat bijna niemand snapt of ze eigenlijk wel wat waard zijn…

Ik zeg: tot de volgende keer!